Không bao giờ trả công một luật sư theo giờ

[Trọng Đương]

Hệ thống quảng cáo SangNhuong.com

Xu hướng làm vì thưởng Hồi thế kỷ XIX, nhằm kiểm soát sự hoành hành của chuột, chính quyền Pháp tại Hà Nội thông qua một đạo luật: cứ mỗi con chuột chết nào được giao nộp cho nhà chức trách, người bắt chuột sẽ được nhận phần thưởng. Thế là, mặc dù có rất nhiều chuột bị tiêu diệt, nhưng rất nhiều con trong số chúng đồng thời cũng được nuôi chỉ vì mục đích lãnh thưởng. Vào năm 1947, khi các bút tích Biển Chết được phát hiện, các nhà khảo cổ học đưa ra một mức thưởng cho người nào trình lên một mảnh da mới. Mặc dù người ta tìm ra được thêm rất nhiều cuộn da, nhưng chúng toàn là những cuộn da bị xé rách để nhận đưọc nhiều tiền thưởng hơn. Tưong tự như thế, ở Trung Quốc vào thế kỷ XIX, người ta trao thưởng cho người nào phát hiện ra xương khủng long. Một số nông dân tìm thấy một vài mẩu xương trên đất nhà họ, đập gãy chúng, sau đó mới đi lãnh thưởng. Nhưng phương thức thưởng công ngày nay cũng chẳng hiệu quả gì hơn: ban lãnh đạo các công ty cam kết khen thưởng cho những ai đạt được mục tiêu đề ra. Kết quả là sao? Những người quản lý liền dốc sức tìm cách hạ mức mục tiêu hơn là tìm cách để kinh doanh phát đạt hơn. Trên đây là một số ví dụ của xu hướng làm vì thưởng Thuật ngữ nghe có phần to tát này, do Charlỉe Munger đặt tên, thực ra lại miêu tả một nhận định khá thông thường: người ta thường làm đủ mọi thứ để hưởng lợi tối đa từ hình thức khen thưởng. Điều đáng lưu tâm trước hết là, mức độ thay đổi chóng vánh trong cách xử sự của mọi người khi các phương thức khen thưởng được áp dụng hoặc bị thay đổi; thứ hai là thực tế rằng người ta chỉ chăm chăm nhắm đến việc tưởng thưởng vì chính bản thân họ, chứ không vì những dụng ý lớn hơn ẩn sau chúng. Các hệ thống khen thưởng hiệu quả thường bao gồm cả dụng ý lẫn phần thưởng. Chẳng hạn: vào thời La Mã cổ đại, các công trình sư được đứng dưới công trình của họ vào các buổi lễ khai thông cầu. Trong khi các hệ thống khen thưởng tồi thì ngược lại, phớt lờ hoặc thậm chí bóp méo mục đích ẩn sau nó. Ví dụ, kiểm duyệt một cuốn sách sẽ khiến cho nội dung của nó càng được biết đến, còn trao thưởng cho các nhân viên ngân hàng theo từng khoản cho vay sẽ dẫn đến một hồ sơ tín dụng tệ hại, thiết kế một website đẹp có thể tăng thêm lượng người vào website.. Công khai mức lương của CEO không làm giảm mức tiền lương cao ngất ngưởng đó, mà ngược lại, còn nâng chúng cao thêm. Vì không ai muốn làm một vị CEO thiệt thòi trong ngành của mình cả. Bạn có muốn tác động đến hành vi của một nhóm người hoặc các tổ chức không? Bạn luôn luôn có thể rao giảng về các giá trị và tầm nhìn, hoặc bạn có thể viện đến lý luận. Nhưng trong gần như mọi trường họp, các biện pháp tưởng thưởng đều tỏ ra có hiệu quả hơn. Những biện pháp này không cần phải là tiền; bất cứ thứ gì khả dĩ, từ điểm số cao cho đến giải Nobel rồi thì việc được cứu rỗi ở kiếp sau. Tôi từng mất một thời gian dài tìm hiểu điều gì khiến cho các nhà quý tộc đầy học thức thời Trung cổ từ bỏ cuộc sống phong lưu nhung lụa của họ để trèo lên lưng ngựa và lao vào những cuộc thập tự chinh. Họ thừa biết hành trình gian khổ đến Jerusalem kéo dài ít nhất sáu tháng và sẽ phải đi xuyên qua lãnh thổ địch; nhưng họ vẫn dấn thân vào. Và rồi tôi ngộ ra: câu trả lời chính là các cơ chế tưởng thưởng. Nếu họ sống sót trở về, họ có thể giữ lại các chiến lợi phẩm từ cuộc chiến và sống sung túc đến cuối đời. Nếu họ chết một cách tự động, họ sẽ ra đi như những kẻ tử vì đạo với tất cả những lợi ích đi kèm. Một quyết định vẹn cả đôi đường. Thử hình dung rằng thay vì lấy tài sản của kẻ địch, các binh lính lại được tính tiền công theo giờ. Như vậy rõ ràng họ sẽ muốn làm việc càng lâu càng tốt, phải không? Thế thì tại sao chúng ta lại làm thế với các luật sư, kiên trúc sư, chuyên gia tư vấn, nhân viên kế toán, và thầy dạy lái xe? Tôi khuyên bạn: hãy quên đi tiền công theo giờ và luôn luôn thương lượng một cái giá cố định ngay từ đầu. Bạn cũng cần phải đề phòng những nhà cố vấn đầu tư ủng hộ một số sản phẩm tài chính cụ thể. Họ không quan tâm tình trạng tài chính của bạn tốt hay xấu, mà đủ quan tâm làm sao kiếm được hoa hồng từ những sản phẩm ấy mà thôi. Kế hoạch kinh doanh của những doanh nhân và chuyên viên đầu tư ngân hàng cũng giống như vậy. Thường thì chúng đều vô giá trị, vì các công ty chỉ thực tâm nghĩ đến lợi ích của bản thân họ. "Đừng bao giờ hỏi một thợ cạo xem bạn có nên cắt tóc hay không” bạn còn nhớ câu ngạn ngữ xưa cũ này không nhỉ? Kết luận: Hãy đề phòng xu hướng làm vì thưởng. Nếu cách hành xử của một tổ chức hay một cá nhân khiến bạn bối rối, hãy tự hỏi xem họ hưởng lợi gì từ đó. Tôi cam đoan rằng bạn sẽ có thể lý giải 90% các trường họp theo cách này. Còn điều quyết định 10% còn lại ư? Đam mê, sự ngốc nghếch, chứng rối loạn tâm thần, hoặc dã tâm.